Poland, 1998. Lithuania, 2003. NR. 10327
Czujace istoty, Brian J. Ford, ISBN 83 7169 796 1
Format A5, str. 223, twarda oprawa, cena 29.80 zlZmysly i emocje roslin, zwierzat i mikroorganizmów Najnowsza, fascynujaca ksiazka Briana Forda, wybitnego popularyzatora nauki, pisarza i dziennikarza, czlonka licznych stowarzyszen i organizacji naukowych, autora znanych na calym swiecie publikacji wspólpracujacego z "Nature", "British Medical Journal", "New Scientist", burzy utarte poglady o wyjatkowosci gatunku ludzkiego. Intrygujaca teza autora przeczy powszechnemu przekonaniu, ze zmysly i emocje stawiaja nas ponad innymi organizmami zywymi. Przedstawiajac zastanawiajace fakty dotyczace zagadkowych zachowan zwierzat i roslin, Brian Ford prezentuje swiat ozywiony w oszalamiajacej róznorodnosci istot, które czuja, wykazuja celowe zachowania, porozumiewaja sie i wiaza z otoczeniem siecia zlozonych zaleznosci. W dobie coraz wiekszej troski o srodowisko naturalne, ksiazka "Czujace istoty" oferuje nowa postawe wobec gatunków, z którymi dzielimy Ziemie.
Pierwsi wsród równych
Otacza nas swiat pelen organizmów zywych, z których kazdy odbiera bodzce ze srodowiska i reaguje na nie w okreslony sposób. Nadal jednak pokutuje przekonanie, ze zwierzeta i rosliny to genetycznie zaprogramowane, nieczule automaty, zdolne do jakiegokolwiek dzialania wylacznie pod naciskiem instynktu zachowania gatunku. Pewno, czlowiekowi latwiej zyc w przekonaniu o swej wyjatkowosci i absolutnej wyzszosci nad pozostalymi organizmami, niz trwac w ciaglym stresie wynikajacym z przeswiadczenia, ze kazdy nasz krok byc moze obserwuja miliony zywych stworzen. Nie lubimy, gdy ktos, kogo w dodatku uwazamy za gorszego od siebie, gapi sie nam na rece.
To jest punkt wyjscia ksiazki Briana Forda, brytyjskiego popularyzatora nauki, dziennikarza "Nature" i "New Scientist", czlonka wielu towarzystw naukowych. Nie neguje on wyjatkowosci ludzkiego intelektu - choc jednoczesnie zaznacza, ze nazbyt czesto wykorzystujemy go do niecnych celów - stawia jednak teze, ze pod wzgledem wyposazenia zmyslowego oraz zdolnosci do przezywania emocji nie jestesmy w swiecie istot zywych niczym nadzwyczajnym. Zmysly sa u zwierzat, roslin i mikroorganizmów czyms powszechnym, a niejednokrotnie bywaja duzo lepiej wyspecjalizowane niz nasze. Potrafia np. odbierac zmiany natezenia ziemskiego pola magnetycznego, ruchu fal morskich czy polaryzacji swiatla, do czego czlowiek nie jest zdolny. Poza tym, jako ewolucyjnie mlodsi od wszystkich niemalze stworzen zamieszkujacych nasza planete, dziedziczymy nasze zmysly po nich, nie sa one nasza wylaczna wlasnoscia ani, tym bardziej, naszym "wynalazkiem". Zwierzeta okazywaly podniecenie, frustracje, oddanie i strach na dlugo przed pojawieniem sie czlowieka - pisze Ford. Przyklady precyzyjnych narzadów zmyslów i sposobów poslugiwania sie nimi przez rosliny, zwierzeta i mikroorganizmy, jakie autor mnozy na kartach ksiazki, sa rzeczywiscie zdumiewajace. Bogactwo zmyslowego i emocjonalnego swiata istot zywych, a takze wielosc form ich porozumiewania sie, oszalamia. Ksiazka jest znakomitym przewodnikiem po tej galezi nauk przyrodniczych.
Najwiekszym bledem w mysleniu o swiecie zwierzat i roslin jest antropomorfizm i antropocentryzm. Z nich to wywodzi sie niezrozumienie calkowitej odrebnosci emocjonalnej sfery zycia tych stworzen. Stan ten jest, niestety, grozny w skutkach, gdyz implikuje brutalne traktowanie organizmów, które uwazamy za nizsze od siebie: eksploatacyjna hodowle (która obraca sie przeciw nam poprzez nowe odmiany chorób, np. BSE), polowania (pozostalosc po pierwotnej koniecznosci), eksperymenty genetyczne (których skutków nie potrafimy jeszcze przewidziec).
Ford nie ulega jednak pokusie politycznej poprawnosci i nie odwraca, za przewodem halasliwych organizacji ochrony praw zwierzat, akcentów. Choc zmysly i zdolnosc odczuwania stawia nas na równi ze swiatem roslin i zwierzat, to jednak intelekt czyni z czlowieka istote nieporównywalna z zadna inna. Ale ten problem nie nalezy juz do materii ksiazki.
Na skrzydelku obwoluty czytamy, ze pozycja ta ukazuje sie równoczesnie w Wielkiej Brytanii i Polsce. Godne podziwu wyczucie rynku ma jednak swe niekorzystne skutki uboczne. Korekta tekstu pozostawia bowiem wiele do zyczenia, lamiac klarowny i interesujacy tok wywodu.
Brian J. Ford, Czujace istoty. Zmysly i emocje zwierzat, roslin i mikroorganizmów, tlum.Tadeusz Kaleta, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 1998, seria: Tajemnice Nauki.